عزت نفس چیست ؟

عزت نفس (self esteem) ارزیابی ذهنی فرد از ارزش خود است. عزت نفس شامل باورهای مربوط به خود (مثلا من مورد بی مهری هستم، “من لایق هستم) و همچنین حالات عاطفی مانند پیروزی، ناامیدی، غرور و شرم را در بر می گیرد. اسمیت و مکی (Smith and Mackie ،2007) عزت نفس را با این جمله تعریف کردند: «عزت نفس چیزی است که ما در مورد خود می اندیشیم؛ عزت نفس، ارزیابی مثبت یا منفی از خود است، مانند احساسی که در مورد آن داریم.» عزت نفس یک ساختار روانشناختی جذاب است زیرا نتایج خاصی مانند پیشرفت تحصیلی، شادی، رضایت از ازدواج، روابط و رفتار مجرمانه را پیش بینی می کند. عزت نفس می تواند برای یک ویژگی خاص یا در سطح جهانی اعمال شود. روانشناسان معمولا عزت نفس را به عنوان یک ویژگی شخصیتی پایدار می دانند (عزت نفس صفت)، اگرچه تغییرات عادی و کوتاه مدت (عزت نفس حالتی) نیز وجود دارد. مترادف ها یا تقریبا مترادف های عزت نفس عبارتند از: یکپارچگی خود (self-integrity)، احترام به خود (self-respect) و خود ارشمندی (self-worth).

عزت نفس شما می تواند بر اینکه آیا شما:

عاشق خودتان باشید و برای خود ارزش قائل باشید.
قادر به تصمیم گیری و اثبات خود هستند.
نقاط قوت و مثبت خود را بشناسید.
احساس می کنید که می توانید چیزهای جدید یا دشوار را امتحان کنید.
نسبت به خود مهربانی نشان دهید.
اشتباهات گذشته خود را بدون سرزنش خود، بپذیرید.
برای خود زمانی را در نظر بگیرید.
باور کن مهم هستی و به اندازه کافی خوب هستی.
باور کن سزاوار خوشبختی هستی.

عزت نفس شما با عوامل زیادی تعریف می شود از جمله:

اعتماد به نفس
احساس امنیت
هویت
حس تعلق
احساس شایستگی

عزت نفس در دوران کودکی به پایین ترین حد خود می رسد و در دوران نوجوانی و همچنین بزرگسالی افزایش می یابد و در نهایت به سطح نسبتا پایدار و پایداری می رسد.

چرا عزت نفس مهم است ؟

عزت نفس بر فرآیند تصمیم گیری، روابط، سلامت عاطفی و رفاه کلی شما تأثیر می گذارد. همچنین بر انگیزه تأثیر می گذارد، زیرا افرادی که دید سالم و مثبتی نسبت به خود دارند، پتانسیل خود را درک می کنند و ممکن است برای مقابله با چالش های جدید الهام بگیرند. افراد با عزت نفس سالم:

درک محکمی از مهارت های خود دارند.
قادر به حفظ روابط سالم با دیگران هستند زیرا آنها رابطه سالمی با خود دارند.
از خود و توانایی های خود انتظارات واقع بینانه و مناسب دارند.
نیازهای خود را درک کرده و قادر به بیان آنها هستند.

افرادی که عزت نفس پایینی دارند به توانایی های خود ایمان ندارند و بهگاها به تصمیمات خود نیز شک می کنند. آنها ممکن است انگیزه ای برای امتحان چیزهای جدید نداشته باشند زیرا باور ندارند که قادر به رسیدن به اهداف خود هستند. همچنین در روابط خویش دارای مشکلاتی می باشند و نمی توانند نیازهای خود را مطرح کنند. آنها همچنین ممکن است سطح پایینی از اعتماد به نفس را تجربه کنند و احساس کنند دوست داشتنی نبوده و بی ارزش هستند.

عوامل موثر بر عزت نفس

عوامل زیادی وجود دارد که می تواند بر عزت نفس تأثیر بگذارد. عزت نفس شما ممکن است تحت تأثیر موارد زیر باشد:

سن
ناتوانی
ژنتیک
بیماری
توانایی های بدنی
وضعیت اجتماعی و اقتصادی
الگوهای فکری

نشان داده شده است که نژادپرستی و تبعیض نیز اثرات منفی بر عزت نفس دارند. به علاوه، عوامل ژنتیکی که به شکل گیری شخصیت افراد کمک می کنند می توانند نقش داشته باشند، اما تصور می شود که تجربیات زندگی مهمترین عامل باشد. اغلب این تجربیات ما هستند که اساس عزت نفس کلی را تشکیل می دهند. برای نمونه می توان به افرادی اشاره نمود که بطور متوالی مورد ارزیابی منفی از سمت دوستان، اطرافیان و خانواده ی خویش قرار می گیرند.

انواع عزت نفس

افراد با سطح سالم عزت نفس

قاطعانه به ارزش‌ها و اصول خاصی اعتقاد دارند و آماده دفاع از آن‌ها حتی در صورت یافتن مخالفت هستند و به اندازه کافی احساس امنیت می‌کنند که در پرتو تجربه، آنها را اصلاح کنند.
می توانند بر اساس آنچه فکر می کنند بهترین انتخاب است، عمل کنند، به قضاوت خود اعتماد دارند و وقتی دیگران از انتخاب آنها خوششان نمی آید احساس گناه نمی کنند.
وقت خود را با نگرانی بیش از حد در مورد آنچه در گذشته اتفاق افتاده و همچنین در مورد آنچه ممکن است در آینده رخ دهد از دست نمی دهند. آنها از گذشته درس می گیرند و برای آینده برنامه ریزی می کنند، اما در زمان حال زندگی می کنند.
ظرفیت قابل توجهی در برابر مشکلات زندگی دارند و می توانند به بهترین شکل ممکن آنها را حل کنند. پس از شکست ها و مشکلات ترسی ندارند و آنها در مواقع نیاز از دیگران کمک می خواهند.
خود را از نظر کرامت با دیگران برابر می دانند، نه پستتر یا برتر، در حالی که تفاوت در استعدادهای خاص، اعتبار شخصی یا موقعیت مالی را می پذیرند.
آنها برای دیگران، حداقل برای کسانی که با آنها دوستی دارند، فردی جالب و ارزشمند هستند.
احساسات و انگیزه‌های درونی مختلف، مثبت یا منفی را می پذیرند و این انگیزه‌ها را تنها در صورت انتخاب برای دیگران آشکار می‌کند.
قادر به لذت بردن از تنوع زیادی از فعالیت ها هستند.
نسبت به احساسات و نیازهای دیگران حساس هستند. به قوانین عمومی پذیرفته شده اجتماعی احترام می گذارند.
می توانند در جهت یافتن راه حل ها و ابراز نارضایتی بدون تحقیر خود یا دیگران در هنگام بروز چالش ها کار کنند.

امن در مقابل تدافعی

یک فرد می تواند عزت نفس بالایی داشته باشد و آن را با اطمینان در جایی که نیازی به اطمینان از سوی دیگران برای حفظ دیدگاه مثبت خود ندارد، حفظ کند. با این حال، دیدگاه های مثبت آنها نسبت به خود شکننده و آسیب پذیر در برابر انتقاد است. افراد دارای اعتماد به نفس بالا، شک و ناامنی های ناخودآگاه خود را درونی می کنند و باعث می شوند که نسبت به هر انتقادی که ممکن است دریافت کنند، واکنش بسیار منفی نشان دهند. برای این افراد نیاز به بازخورد مثبت دائمی از سوی دیگران وجود دارد تا احساس ارزشمندی خود را حفظ کنند. لزوم تحسین مکرر می تواند با رفتار متکبرانه و یا حتی گاهی اوقات احساسات پرخاشگرانه و خصمانه نسبت به هر کسی که ارزش خود را زیر سوال می برد، همراه باشد.

عزت نفس ضمنی، آشکار، خودشیفتگی و خودپسندی تهدید شده

عزت نفس ضمنی (Implicit self-esteem) به تمایل فرد برای ارزیابی مثبت یا منفی خود به صورت خودجوش، خودکار یا ناخودآگاه اشاره دارد. این در تضاد با عزت نفس صریح است که مستلزم خودارزیابی آگاهانه و تأملی بیشتری است. هم عزت نفس آشکار (explicit) و هم عزت نفس ضمنی از زیرشاخه های عزت نفس شایسته هستند. خودشیفتگی حالتی است که افراد ممکن است داشته باشند که نشان دهنده عشق بیش از حد به خود است. با دیدگاهی متورم از ارزش خود مشخص می شود. افرادی که در معیارهای خودشیفتگی امتیاز بالایی دارند، آزمون 40 مورد درست یا غلط رابرت راسکین، احتمالاً درستی را با جملاتی مانند “اگر من بر جهان حکومت می کردم، مکان بسیار بهتری بود” انتخاب می کنند.

خود پرستی تهدید شده (threatened egotism) به عنوان پاسخی به انتقادی که نفس افراد خودشیفته را تهدید می کند مشخص می شود. آنها اغلب به شیوه ای خصمانه و تهاجمی واکنش نشان می دهند.

عزت نفس پایین

فردی با عزت نفس پایین ممکن است برخی از ویژگی های زیر را نشان دهد:

انتقاد شدید از خود و نارضایتی.
حساسیت مفرط نسبت به انتقاد همراه با رنجش از منتقدان و احساس مورد حمله قرار گرفتن.
بلاتکلیفی مزمن و ترس اغراق آمیز از اشتباهات.
اراده زیاد برای جلب رضایت و عدم تمایل به نارضایتی هر درخواست کننده ای.
کمال گرایی که در صورت عدم دستیابی به کمال می تواند منجر به سرخوردگی شود.
احساس گناه روان رنجور، تمرکز یا اغراق در بزرگی اشتباهات گذشته.
بدبینی و دیدگاه منفی کلی.
حسادت، کینه توزی یا کینه عمومی.
شکست های موقت را شرایطی دائمی و غیرقابل تحمل می داند.

افرادی که عزت نفس پایینی دارند معمولا از خود انتقاد می کنند. برخی در هنگام ارزیابی ارزش خود به تأیید و تحسین دیگران وابسته هستند. ممکن است دوست‌داشتنی بودن خود را بر حسب موفقیت بسنجند: اگر موفق شوند خودشان را می‌پذیرند اما اگر شکست بخورند نمی‌پذیرند. افرادی که از عزت نفس پایین مزمن رنج می برند در معرض خطر بیشتری برای تجربه اختلالات روان پریشی هستند و این رفتار با ایجاد علائم روان پریشی نیز ارتباط تنگاتنگی دارد.

چه چیزی می تواند باعث کاهش عزت نفس شود ؟

چیزهایی که بر عزت نفس ما تأثیر می گذارند برای همه متفاوت است. ممکن است عزت نفس شما به طور ناگهانی تغییر کند، یا ممکن است برای مدتی عزت نفس پایینی داشته باشید که ممکن است تشخیص احساستان و ایجاد تغییرات را سخت کند. تجارب زندگی دشوار یا استرس زا اغلب می تواند عاملی باشد، مانند:

مورد آزار و اذیت قرار گرفتن.
تجربه تعصب، تبعیض یا انگ.
از دست دادن شغل یا مشکل در یافتن شغل.
وجود مشکلات متعدد در محل کار یا در حین تحصیل.
استرس مداوم.
مشکلات سلامت جسمانی.مشکلات روحی و روانی.
مشکلات رابطه، جدایی یا طلاق.
نگران ظاهر و تصویر بدن خود است.
مشکلات پول یا مسکن.

حال ممکن است شما برخی از این تجربیات را داشته باشید و همچنین ممکن است مشکلاتی داشته باشید که در اینجا ذکر نشده است. هر چیزی که بر عزت نفس شما تأثیر گذاشته است، مهم است که به یاد داشته باشید که حق دارید نسبت به آنچه هستید احساس خوبی داشته باشید. ممکن است به نظر برسد که تغییر دادن چیزها دشوار خواهد بود.